მიიჩნევა თუ არა ერთი და იმავე სქესის წყვილების სტაბილური ურთიერთობა ოჯახად?
ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-8 მუხლი ქორწინებისა და სამოქალაქო პარტნიორობის უფლებას იცავს. ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე – Vallianatos and Others v. Greece განმარტა, რომ ერთი და იმავე სქესის წყვილების ურთიერთობა, რომლებიც მყარ და სტაბილურ თანაცხოვრებას ეწევიან, ოჯახად უნდა, იყვნენ მიჩნეულნი[1]. სასამართლოს განმარტებით, ერთი და იმავე წყვილებსაც, რომლებიც თანაცხოვრებაში იმყოფებიან, იგივე საჭიროებები გააჩნიათ და მხარდაჭერა სჭირდებათ, როგორც ჰეტეროსექსუალ წყვილებს. სამოქალაქო პარტნიორობის ერთი და იმავე სქესის წყვილებზე გავრცელებით, შესაძლებელი გახდებოდა მათი საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლების დარეგულირება. სასამართლოს შეფასებით, სახელმწიფოს მიერ სამოქალაქო პარტნიორობის მომწესრიგებელი კანონმდებლობის მიღებით, იურიდიულ დონეზე აღიარებულ იქნებოდა ერთი და იმავე სქესის წყვილების სტაბილური ურთიერთობა[2]. ამ გადაწყვეტილებით, სასამართლომ განაცხადა, რომ ოჯახი არ არის მხოლოდ ჰეტეროსექსუალი წყვილების თანაცხოვრება, მას გაცილებით ფართო სუბიექტთა წრე ჰყავს. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მითითებულ საქმეზე დისკრიმინაცია დაადგინა. ევროპულმა სასამართლომ კიდევ უფრო დეტალური მსჯელობა განავითარა საქმეზე Oliari v. Italy[3]. სასამართლომ განმარტა, რომ ირღვევა კონვენციის მე-8 მუხლი, როდესაც არ არსებობს სამართლებრივი ბაზა მყარ და სტაბილურ ურთიერთობებში მყოფი ჰომოსექსუალი წყვილებისთვის მათი პირადი და ოჯახური ცხოვრების დასაცავად. Oliari-ის საქმეზე იტალიას ევროპულმა სასამართლომ შესაბამისი კანონმდებლობის მიღების პოზიტიური ვალდებულება განუსაზღვრა. მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილება იტალიის სახელმწიფოს ეხება, გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი, კონვენციის ხელშემკვრელ მხარეებსაც უდგენს სტანდარტს ეროვნულ დონეზე იმპლემენტაციისთვის.
საქმეზე – Schalk and Kopf v. Austria, რომელიც ორი ქალის ერთობლივ თანაცხოვრებას ეხებოდა (ისინი სამოქალაქო პარტნიორობაში იმყოფებოდნენ) და ერთად ზრდიდნენ შვილს, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ კონვენციის მე-8 მუხლის ფარგლებში მათი თანაცხოვრება ოჯახად მიიჩნია[4].
ვენეციის კომისიამ საქართველოს მიერ წარდგენილ 2017 წლის კონსტიტუციურ პროექტთან დაკავშირებით განმარტა, რომ ქორწინების მომწესრიგებელმა საკანონმდებლო დებულებებმა ერთი და იმავე სქესის წყვილები სამართლებრივი აღიარების გარეშე არ უნდა დატოვოს[5].
რა პრობლემებს ქმნის ჰომოსექსუალი წყვილებისთვის სამოქალაქო პარტნიორობის უფლების კანონით აღიარების არარსებობა?
ჰომოსექსუალი წყვილებისთვის სამოქალაქო პარტნიორობის უფლების არარსებობა კომპლექსურ პრობლემებს ქმნის. წყვილებს პრობლემები ექმნებათ შვილად აყვანის, საერთო დაზღვევის, საკუთრების, ქონებისა და მემკვიდრეობის უფლების რეალიზაციისთვის, ამასთანავე, პრობლემას წარმოადგენს პარტნიორის ციხეში მონახულება, მაშინაც კი, როცა ჰომოსექსუალი წყვილი წლების განმავლობაში ერთად ცხოვრობენ. სამოქალაქო პარტნიორობის უფლებით სარგებლობა ასევე მჭიდროდ უკავშირდება სოციალური დაცვის, სისხლის სამართლის მართლმსაჯულებაში არსებულ გარკვეულ უფლებებს და ზოგადად, ადამიანის თვითგამორკვევის ფუნდამენტურ უფლებას.[6]
საერთაშორისო კონტექსტი
გაეროს წევრ 36 სახელმწიფოში ჰომოსექსუალი წყვილები ჰეტეროსექსუალი წყვილების თანასწორად სარგებლობენ ქორწინების უფლებით. გაეროს წევრ 34 სახელმწიფოში კანონმდებლობით აღიარებულია ერთი და იმავე სქესის წყვილების სამოქალაქო პარტნიორობის უფლება[7].
ქორწინების თანასწორი უფლებით ჰომოსექსუალი წყვილები სარგებლობენ შემდეგ ქვეყნებში: ავსტრია, ბელგია, დანია, ესტონეთი, ფინეთი, საფრანგეთი, გერმანია, საბერძნეთი, ისლანდია, ირლანდია, ლიხტენშტაინი, ლუქსემბურგი, მალტა, ჰოლანდია, ახალი ზელანდია, ნორვეგია, პორტუგალია, სლოვენია, ესპანეთი, შვედეთი, შვეიცარია, გაერთიანებული სამეფო, აშშ, არგენტინა, ავსტრალია, ბრაზილია, კანადა, ჩილე, კოლუმბია. მაგალითად, სომხეთი ერთი და იმავე სქესის წყვილების ქორწინებას აღიარებს, თუ იგი განხორციელებულია საზღვარგარეთ. იგივე საკანონმდებლო რეგულაცია აქვს ისრაელს.
ჰომოსექსუალი წყვილების მხოლოდ სამოქალაქო პარტნიორობის უფლება კანონით აღიარებულია შემდეგ ქვეყნებში: ბოლივია, ხორვატიაში, კვიპროსში, ჩეხეთში, უნგრეთში, ლატვიაში, მონაკოში, მონტენეგროში, სან მარინოში[8].
საქართველოში არ არის აღიარებული არც ერთი და იმავე სქესის წყვილთა ქორწინების და არც სამოქალაქო პარტნიორობის უფლებები. საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლი ქორწინებას მიიჩნევს, როგორც ქალისა და მამაკაცის კავშირს ოჯახის შექმნის მიზნით. საპარალამენტო უმრავლესობამ დააინიიცირა კონსტიტუციური კანონპროექტი „ოჯახურ ღირებულებათა და არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ”, თუმცა განხილვა შეჩერებულია, რადგან უმრავლესობას კონსტიტუციური კანონის მისაღებად 113 პარლამენტარის ხმა სჭირდება. კონსტიტუციურ კანონპროექტს არაფერი აქვს საერთო გაცხადებულ მიზანთან, იგი მხოლოდ ქვიარ თემის მარგინალიზებას, მათგან მტრის ხატის ძერწვას და დევნას ემსახურება.
[1] Vallianatos and Others v. Greece, Judgment 7.11.2013
[2] იქვე, პარ: 81.
[3] Oliari v. Italy, Judgment 21.7.2015
[4] Schalk and Kopf v. Austria, Judgment 24 June 2010
[5] Opinion is available at: https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2017)013-e
[6] ლგბტ+ პირთა უფლებების დაცვის საერთაშორისო სტანდარტებისა და საქართველოს მიერ ნაკისრი ვალდებულებების მიმოხილვა, საქართველოს სახალხო დამცველის ოფისი, 2021 წელი.
[7] ინფორმაცია ხელმისაწვდომია: https://database.ilga.org/same-sex-marriage-civil-unions
[8] ინფორმაცია ხელმისაწვდომია: https://database.ilga.org/same-sex-marriage-civil-unions
